Higaonon Women Strengthened Commitment to Protecting Forests

Almost a year ago, from September 3-6, 2024, Nanay Camp Mindanao took place in the ancestral land of Sitio Mintapod, Impasug-ong Bukidnon. 30 Higaonon women participated in this transformative gathering, which was centered on gender, culture, and forest governance for the women of the forests. Organized with the support of NTFP-EP Philippines, in partnership with the Green Livelihoods Alliance - Forest for a Just Future and Forest Foundation Philippines, the camp became sacred ground for reflection, empowerment, and action.

Women from MAMACILA (Mat-i, Man-ibay, Civoleg, Langguyod Higaonon Tribal Community), TAKASAMA (Tagmaray Kalipay San Luis Mabuhay Tribal Association), Kalandang Weavers and Pamalukan of AGMIHICU (Agtulawon Mintapod Higaonon Cumadon), MIHISTRIOR (Minabtan Sumonda Higaunon Tribal Organization), and Pamalihi CADT Inc. unearthed truths about their daily burdens, leadership roles, and intimate connection with their forests through shared stories, rituals, and deep dialogue. They engaged in mapping activities, weaving demonstrations, community discussions, and sessions on national laws protecting women and Indigenous rights. At the heart of it all was the call for women to reclaim their roles as stewards of land and life.

A major outcome of the camp was the Mintapod Declaration of Higaonon Women who attended the camp, DEKLARASYON SA MGA HIGAUNON NGA KABABAYEN-AN NGA NAGTAMBONG SA NANAY CAMP 2024, a collective statement of commitment to protect the forest, preserve their culture, and uplift the next generation. The women recognized their roles as also part of their community’s knowledge/wisdom keepers and leaders shaping the future of forest governance. From planting trees to practicing sustainable harvesting, crafting traditional weaves to asserting their voices in decision-making, the declaration is a testament to their will to become more involved in inclusive governance.

Today, their presence also reminds us of the growing role of Indigenous women in community-based forest protection. On this World Female Ranger Day (June 23), we honor not only uniformed rangers, but also Indigenous women like the Higaonon who patrol forests with ancestral wisdom, barefoot courage, and intergenerational love.

A mother’s love and strength, this is also the kind of leadership our forests need.

As of June 2025, partial data shows a total of seven (7) female forest rangers for NTFP-EP Philippines’ Mindanao partners:

• MAHITRIGA: 24 (ALL MEN)

• TAKASAMA: 17 (2 women, 15 men)

• Kalanawan: 12 (3 women, 9 men)

• MAMACILA: (2 women)

Let’s create space for more women in the frontlines of forest protection.

See more photos from the Nanay Camp on our Facebook page and videos of the women and the event on our YouTube page.

Read the full Mintapod Declaration below.

Bisaya

DEKLARASYON SA MGA HIGAUNON NGA KABABAYEN-AN NGA NAGTAMBONG SA NANAY CAMP 2024

Kami ang mga kababayen-an sa Bukidnon ug Misamis Oriental Nanay Camp 2024. Isip mga kababayen-an ug miyembro sa mga komunidad sa Higaunon, importante/ bilihon kanamo ang mga kalasangan sa mga sagradong lugar sulod sa among yutang kabilin. Nakabase sa among kalasangan ang mga bililhong kultura ug tradisyon isip mga Higaunon.

Diha sa among kalasangan, among ginakuha ang among panginahanglanon sa among komunidad sulod sa yutang kabilin. Sa among mga kalasangan, among makuha ang mga talimughat o pananom sa pagpa-nambal ug haplas. Sa kalasangan, among makuha ang mga galamiton alang sa among panginabuhian, sama sa mga dahon, sagbot aron himuong handicrafts, tigis/tagok/gita sa almaciga, abaca, gamot sa paghimo ug natural dyes nga gagamiton sa pagpangabol, seedlings aron itanom sa mga nanga-hawan nga parte sa bukit, ug alang sa mga processing centers kung aha gina-proseso among produktong pagkaon. Tungod sa among kalasangan, kami nakapadayon sa pagbuhat sa among kulturanhong gimbuhaton.

Ang among kalasangan ang padayon nga naga-projekta kanamo sa mga hulga sama sa mga pagdahili sa mga yuta o landslide, kusog nga mga hangin ug ulan, ug pagbaha. Tungod niini, ang mga kababayen-ang Higaunon hugot ug padayon nga naga-alima sa among mga kalasangan. Nagtanom kami sa among kalasangan, hilabina sa mga lumad nga mga kahoy, aron sa pag- hulip sa among nangagamit. Nagatanom usab kami aron padayon nga himsog ang among kalasangan. Manegurado kami nga ang mga dagkong kahoy, kanunay nga maprotektahan. Nagatanom ug among gina-ampingan ang mga kakahoyan sa among nataran ug sa ubang parte sa among yutang kabilun aron dili mahurot ang mga kakahoyan sa among kalasangan. Among ginahipos ang mga basura nga gipanglabay bisan asa sulod sa kalasangan, ug sa ubang parte sa among yutang kabilin. Kaabag mi sa mga naga-bantay sa among mga kalasangan. Hangtud sa kaya, nagagamit kami ug mga natural nga mga materyales ug ginalikayan ang mga artipisyal nga nga kemikals sa paghimo sa among mga handicrafts o negosyong pagkoon.

Isip pag-suporta sa aming mga ilinsaan ug mga pangulo sa komunidad, kami nga mga kababayen-ang Higaunon nga nagsubay sa kultura ng tradisyon nga buluhaton. Kami kanunay nga nagaritwal aron pakusgon ang among panaghiusa sap ag-alima sa among Yutang kabilin.

Isip mga inahan, asawa, lola o inay, igsoon, iyaan, among ginalauman nga mga sumusunod nga mga kabataang Higaunon makaabot pa sa mga bunga sa nagapabiling himsog nga mga kalasangan, ug kusog ug buhi nga kulturang Higaunon nga naga-respeto sa mga kababayen-an.

Tungod niini, among ginaideklara ang among gustong buhaton:

Pagpakusog sa kahugpongan sa mga kababayen-ang Higaunon sulod sa mga yutang kabilin sa mga Higaunon. Maghimo, magtapok ug mag-implementar sa mga plano. Pagpahibalo sa kadaghanan sa mga storya sa pagpaningkamot ug paglaum isip usa ka Higaunon, isip usa ka babae, ug isip kauban sa pag-protektar sa kalasangan. Makipag-coordinate ug makigkuyog sa mga suportang grupo nga adunay susamang interest, gidahom ug gitinguha.

Isip pagpamatuod niini, kami maga-perma niming deklarasyon korong ika-4 sa September tuig 2024, sa Tulugan, Sitio Mintapod, Barongay Hagpa, Impasug-ong, Bukidnon.

Filipino

DEKLARASYON SA MGA HIGAUNON NA KABABAIHAN NA DUMALO SA NANAY CAMP 2024

Kami ang mga kababaihan ng Bukidnon at Misamis Oriental Nanay Camp 2024. Bilang mga kababaihan at miyembro ng mga komunidad ng Higaunon, mahalaga sa amin ang mga kagubatan sa mga sagradong lugar sa loob ng aming lupang ninuno. Nakabatay sa aming kagubatan ang mga mahalagang kultura at tradisyon bilang mga Higaunon.

Sa aming kagubatan, kinukuha namin ang aming mga pangangailangan sa loob ng lupang ninuno. Sa aming kagubatan, nakakakuha kami ng mga halamang gamot para sa panggagamot at pahid. Sa kagubatan, nakakakuha kami ng mga gamit para sa aming kabuhayan, tulad ng mga dahon, damo para sa paggawa ng mga handicrafts, resin mula sa almaciga, abaca, ugat para sa paggawa ng natural dyes na ginagamit sa paghahabi, at mga punla upang itanim sa mga bahagi ng bundok na nasira, at para sa mga processing centers kung saan pinoproseso ang aming mga produktong pagkain. Dahil sa aming kagubatan, kami ay patuloy na nagsasagawa ng aming mga tradisyonal na gawain.

Ang aming kagubatan ang patuloy na nagpoprotekta sa amin mula sa mga banta tulad ng landslide, malalakas na hangin at ulan, at pagbaha. Dahil dito, ang mga kababaihang Higaunon ay mahigpit at patuloy na nag-aalaga sa aming mga kagubatan. Nagtatanim kami sa aming kagubatan, lalo na ng mga katutubong puno, upang palitan ang aming mga ginagamit. Nagtatanim din kami upang mapanatiling malusog ang aming kagubatan. Siniseguro namin na ang mga malalaking puno ay palaging protektado. Nagtatanim kami at inaalagaan ang mga puno sa aming bakuran at sa iba pang bahagi ng aming lupang ninuno upang hindi maubos ang mga puno sa aming kagubatan. Kinokolekta namin ang mga basurang itinapon kung saan-saan sa loob ng kagubatan at sa iba pang bahagi ng aming lupang ninuno. Kami ay katuwang ng mga nagbabantay sa aming kagubatan. Hangga't maaari, gumagamit kami ng mga likas na materyales at iniiwasan ang mga artipisyal na kemikal sa paggawa ng aming mga handicrafts o negosyo sa pagkain.

Bilang suporta sa aming mga lider at mga pinuno ng komunidad, kami, mga kababaihang Higaunon, ay sumusunod sa mga tradisyunal na gawain. Kami ay palaging nagsasagawa ng ritwal upang patatagin ang aming pagkakaisa sa pangangalaga sa aming lupang ninuno.

Bilang mga ina, asawa, lola o inay, kapatid, tiyahin, inaasahan namin na ang mga susunod na henerasyon ng mga kabataang Higaunon ay makikinabang pa rin sa mga bunga ng patuloy na malusog na kagubatan, at malakas at buhay na kulturang Higaunon na iginagalang ang mga kababaihan.

Dahil dito, aming idinedeklara ang aming nais gawin:

Palakasin ang samahan ng mga kababaihang Higaunon sa loob ng mga lupang ninuno ng mga Higaunon. Lumikha, magtipon, at magpatupad ng mga plano. Ibahagi sa marami ang mga kwento ng pagsisikap at pag-asa bilang isang Higaunon, bilang isang babae, at bilang kasama sa pangangalaga ng kagubatan. Makipag-ugnayan at makisama sa mga sumusuportang grupo na may katulad na interes, adhikain, at layunin.

Bilang patunay nito, kami ay lalagda sa deklarasyong ito ngayong ika-4 ng Setyembre taong 2024, sa Tulugan, Sitio Mintapod, Barangay Hagpa, Impasug-ong, Bukidnon.

English

DECLARATION OF THE HIGAUNON WOMEN WHO PARTICIPATED IN NANAY CAMP 2024

We are the women of Bukidnon and Misamis Oriental who took part in Nanay Camp 2024. As women and members of the Higaunon communities, the forests in the sacred areas of our ancestral domains are deeply important to us. Our Higaunon culture and traditions are rooted in our forests.

In our forests, we gather what we need from within our ancestral domain. In our forests, we collect medicinal plants for healing and traditional applications. From the forest, we gather materials for our livelihood—such as leaves and grasses for making handicrafts, resin from almaciga trees, abaca, roots for making natural dyes used in weaving, and seedlings to plant in degraded mountain areas, as well as for our processing centers where we prepare our food products. Because of our forests, we are able to continue practicing our traditional ways.

Our forest continues to protect us from threats such as landslides, strong winds and rains, and flooding. Because of this, we Higaunon women are committed and steadfast in caring for our forests. We plant in our forests, especially native trees, to replace what we use. We also plant to keep our forests healthy. We ensure that large and mature trees are always protected. We plant and take care of trees in our backyards and in other areas of our ancestral land to prevent the depletion of trees in our forests. We collect trash that has been carelessly thrown within the forest and across our ancestral domain. We work alongside those who guard our forests. As much as possible, we use natural materials and avoid artificial chemicals in producing our handicrafts or running our food enterprises.

In support of our leaders and elders in the community, we, Higaunon women, uphold and follow our traditional practices. We always perform rituals to strengthen our unity in caring for our ancestral domain.

As mothers, wives, grandmothers, sisters, and aunts, we hope that future generations of Higaunon youth will still benefit from the abundance of healthy forests and a strong, living Higaunon culture that respects women.

Because of this, we declare our collective intentions:

To strengthen the organization of Higaunon women within the ancestral domains of the Higaunon. To create, gather, and implement [plans. To share stories of struggle and hope as a Higaunon, as a woman, and as a guardian of the forest. To connect with and support groups that share our interests, aspirations, and goals.

As a testament to this, we sign this declaration on the 4th of September 2024, at the Tulugan, Sitio Mintapod, Barangay Hagpa, Impasug-ong, Bukidnon.